کودک و سخاوت

تا به حال شده است كه رفتار فرزندتان شما را به فكر وادارد كه چرا او در بخشش اموال خود به دوستان و همبازي‌هاي خود تا اين حد ممسك و خسيس است و هيچگاه به اين موضوع فكر كرده‌ايد كه چگونه مي‌توانيد فرزندتان را در زندگي بخشنده و سخاوتمند بار بياوريد، علي‌الخصوص كه خود نيز از اين خصلت برخوردار باشيد؟

تا به حال شده است كه رفتار فرزندتان شما را به فكر وادارد كه چرا او در بخشش اموال خود به دوستان و همبازي‌هاي خود تا اين حد ممسك و خسيس است و هيچگاه به اين موضوع فكر كرده‌ايد كه چگونه مي‌توانيد فرزندتان را در زندگي بخشنده و سخاوتمند بار بياوريد، علي‌الخصوص كه خود نيز از اين خصلت برخوردار باشيد؟
اكثر كارشناسان امور تربيتي معتقدند كودكان، سخاوتمندي را از والدين خود مي‌آموزند. كودكي كه در يك خانواده بخشنده بزرگ شده باشد، به طور حتم ياد گرفته است كه چگونه در اجتماع و در جمع دوستان و محيط كار خود دست و دلباز باشد، ببخشد و چشمداشتي نيز به داشته‌هاي ديگران نداشته باشد.

اگرچه در دنياي بي‌عاطفه و خشن امروزه ما انسان‌ها بايد قدر نعمت‌هاي خود را بدانيم ولي مي‌توانيم با تقسيم دارايي‌هاي خود با مردم نيازمند از زندگي بيشتر لذت ببريم. با اين كار رضايت خاطر بيشتري احساس مي‌كنيم و زندگي در تك‌تك لحظات آن برايمان زيباتر و دلپذيرتر مي‌شود. حال چگونه مي‌توانيم در اين دنياي پررقابت فرزندانمان را عاطفي، سخاوتمند و بخشنده بار بياوريم؟ اگرچه پرورش اين خصوصيات در عصر كنوني بسيار مشكل مي‌نمايد، اما امكانپذير است.

كودك سخاوتمند

كودكان خيرخواه و سخاوتمند، كودكاني هستند كه تنها به فكر خود و منافع‌شان نيستند، بلكه به احساسات، نيازها و خواسته‌هاي ديگر افراد خانواده و دوستانشان نيز اهميت مي‌دهند. اين كودكان آموخته‌اند كه با بخشش، نيكوكاري و خوش‌رفتاري مي‌توانند موجب شادي ديگران شوند. كودكان سخاوتمند از اين كه ديگر اطرافيانشان را نيز همچون خودشان، سرحال و بانشاط مي‌بينند، لذت مي‌برند. آنها براي جمع و روابط اجتماعي ارزش و احترام قائلند و بخشش را يكي از ويژگي‌هاي برتر شخصيتي مي‌دانند.

براي آموزش سخاوتمند بودن به كودك، والدين مي‌توانند از همان دوران كودكي سعي كنند ارزش‌هاي زندگي جمعي را به فرزندشان بياموزند و به آنها يادآور شوند كه هيچ‌كس نمي‌تواند به تنهايي زندگي كند. هنگامي كه فردي در انجام كارهاي خير و نوع‌دوستانه پيشقدم مي‌شود، نه‌تنها خود را تواناتر و داراتر از قبل مي‌يابد، بلكه موجب پرورش حس عزت نفس ارزشمندي در خود مي‌شود. اغلب كودكان از حدود 3 سالگي احساسي از همدلي و مهرباني از خود نشان مي‌دهند و طي آن به دلجويي از كودكان و افراد ديگر خانواده در هنگام ناراحتي مي‌پردازند. در اين زمان است كه مي‌توان رفتارهاي سخاوتمندانه را به كودك آموخت.

كودكان بخشنده و سخاوتمند خيلي زود ياد مي‌گيرند كه خوراكي، لباس و اسباب‌بازي‌هايشان را با ديگر كودكان شريك شوند و دوستي‌ها و روابط گروهي خود را بدين ترتيب گسترش دهند. البته به خاطر داشته باشيد كه هيچگاه نبايد آنها را وادار به بخشش وسايلي كه به آنها علاقه دارند، كنيد.

اغلب كودكان هميشه خواهان بخشش و نيكوكاري نيستند، اما اگر خود براي اين كار داوطلب شدند، بهتر است كمك آنها را بپذيريد.

زمان را فراموش نكنيد

همه كودكان به طور طبيعي در دوره‌اي خاص اسباب‌بازي‌ها و وسايل خود را در اختيار ديگران قرار نمي‌دهند. بنابراين خيلي متوقع نباشيد و صبر كنيد تا زمان مناسب فرابرسد. بسياري بر اين باورند كه كودكان تا 43 سالگي مسائل را بدرستي نمي‌فهمند. به طور معمول، كودكان زير 18 ماه در حين بازي وسايل خود را به ديگران مي‌دهند و دوباره آن را پس مي‌گيرند.

در واقع تقسيم وسايل در اين مرحله صورت نمي‌گيرد و بچه‌ها چيزي در مورد بخشيدن و سخاوتمندي نمي‌دانند. شما مي‌توانيد با دادن وسيله‌اي به دست كودك و پس گرفتن آن از نوع واكنش او آگاه شويد. كودك به محض اين كه معناي مالكيت را مي‌فهمد، ديگر آن وسيله را به شما برنمي‌گرداند.

بچه‌ها وقتي با سخاوت وسايلشان را در اختيار همسن و سالان خود قرار مي‌دهند كه احساس امنيت كنند و بدانند كه اختيار اموالشان را دارند.

وقتي بدون پرسش از كودك، اسباب‌بازي او را در اختيار فرزند مهمانتان قرار مي‌دهيد، كودكتان احساس حقارت مي‌كند؛ چون مي‌پندارد كسي براي نظر او ارزش قائل نيست، اما زماني كه با پرسش از او و جلب موافقت و رضايت او چنين اقدامي بكنيد، كودك احساس غرور مي‌كند و از اين عملكرد خرسند خواهد شد.

آموزش هدفمند

كودكان بتدريج ياد مي‌گيرند كه احساس‌ها و عاطفه‌هاي ديگران را درك كنند و به آنها احترام بگذارند، ولي مي‌توان با آموزشي هدفمند و برنامه‌ريزي شده ويژگي‌هاي برتر شخصيتي را در آنها رشد و پرورش داد. براي مثال پدر و مادر مي‌توانند با رعايت آداب و رسوم‌هاي خانوادگي در دادن هديه‌هاي تولد،‌ دادن عيدي به ديگر كودكان خانواده، سهيم شدن يا بخشيدن اسباب‌بازي‌ها و كتاب‌ها با ديگر كودكان، كمك به افراد نيازمند و بازديد از مراكز نگهداري كودكان بي‌سرپرست كودكان را سخاوتمند و بخشنده بار آورند. براي آموزش سخاوتمندي به كودك و كاهش حس خودمحوري در او مي‌توان از راهكارهاي عملي بهره جست.

كودك را با كودكان بزرگتر از خودش كه رفتارهاي ملايم‌تر و صبورانه‌تري دارند، همبازي كنند تا او نيز بتدريج اين گونه رفتارها را بياموزد. كودك زماني مفهوم سهيم شدن با ديگران را ياد مي‌گيرد كه احساس امنيت دروني كند. بنابراين اگر كودك دريابد كه از سوي بزرگترهايش مورد توجه و علاقه است و براي حمايت شدن نيازي به سرسختي‌ و پافشاري ندارد، حس امنيت در او شكل خواهد گرفت و بتدريج مي‌تواند به نيازهاي ديگران هم توجه كند. اگر پدر و مادر متوجه شوند كه كودك اسباب‌بازي‌هايش را به دوستش مي‌دهد تا او هم با آنها بازي كند، بايد اين رفتار او را مورد تحسين قرار دهند. كودكان خردسال به روش‌هاي تند و خشن پاسخ مي‌دهند. اگر پدر يا مادر مشاهده كردند كه دو كودك بر سر يك اسباب‌بازي خاص، كشمكش و دعوا دارند، بهتر است براي مدتي آن اسباب‌بازي را بردارند و زماني كه بچه‌ها توانستند مفهوم با هم بازي كردن و سهيم شدن را درك كنند، آن را بياورند.

يادگيري رفتارهاي اجتماع‌پسند نياز به الگو، تمرين و زمان دارد. اگر كودك شاهد رفتارهاي سخاوتمندانه والدينش باشد، بديهي است كه ياد مي‌گيرد خود نيز از‌ آنچه دارد، ببخشد. هر چند وقت يك بار به اتفاق فرزندتان، سر كمد اسباب‌بازي‌ها، كتاب‌ها و لباس‌هاي كوچك‌شده او برويد و با انتخاب آنچه كه لازم ندارد و دادن آنها به كودكان نيازمند، لذت بخشش و نيكوكاري را در دل او پرورش دهيد. اگر فرزندتان علاقه‌اي خاص به اسباب‌بازي يا لباسش دارد، اين اطمينان را به او بدهيد كه مجبور نيست آن را به ديگري بدهد. كودكان زماني كه دريابند مي‌توانند وسايل مورد علاقه‌شان را نگه دارند، براي بخشش ساير وسايلشان راحت‌تر اقدام مي‌كنند. اگر متوجه شديد كه كودكتان با دوستش سر يك اسباب‌بازي دعوا مي‌كند، سعي كنيد خود را در ماجراي آنها درگير نكنيد، زيرا آنان زود متوجه خواهند شد كه بدرفتاري‌شان با هم موجب دوري آنها از يكديگر خواهد شد. كودكتان را به انجام بازي‌هاي گروهي تشويق كنيد؛ بازي‌هايي كه چند نفر براي به دست آوردن هدفي مشترك فعاليت مي‌كنند، موجب رشد و تقويت روحيه جمعي در آنها مي‌شود.

بچه‌ها بايد ياد بگيرند كه جز خودشان به كس ديگري هم فكر كنند. وقتي خودشان را در انجام كارهايي چون كمك به ديگران قادر و توانا مي‌بينند، ديگر كمتر از اتفاق‌هاي عجيب و غريب و حوادث ناگوار جهان احساس ترس و وحشت مي‌كنند. وقتي آنها قادر باشند به ديگران كمك كنند، احساس خوبي نسبت به خودشان پيدا مي‌كنند.

حتما تا به حال شاهد رفتارهاي خودخواهانه فرزندانتان بوده‌ايد. بعضي وقت‌ها آنها از لغت‌هاي بسيار خودخواهانه استفاده مي‌كنند و دوست دارند به هر عنواني دستور بدهند.

در اين موارد بيشتر از اين واژه‌ها استفاده مي‌كنند: «آن را بده به من» يا «آن مال من است». بچه‌ها در سال‌هاي نخستين زندگي ياد مي‌گيرند كه غذا يا لباس يا چيزهاي اطرافشان را با ديگران قسمت كنند. اين گونه بچه‌ها بسيار با ديگران سازگار هستند. يكي از راه‌هاي بسيار ساده‌اي كه مي‌توان با آن بخشندگي كودكان را محك زد،‌ مشاهده رفتار آنها در هنگام بازي كردن با ديگر بچه‌هاست. بچه‌اي كه خودخواه باشد، نسبت به اسباب‌بازي‌هايش احساس مالكيت بسيار مي‌كند. در موارد اينچنيني، آنها حتي اجازه نمي‌دهند كه بچه‌هاي ديگر به اسباب‌بازي‌هايشان دست بزنند.

براي ذاتي كردن بخشش و نيكوكاري بايد فرزندتان را دائما تشويق كنيد. از آنجايي كه مادران بيشتر وقت خود را با كودكان مي‌گذرانند، تشويق آنها موثرتر واقع مي‌شود. فراموش نكنيد كه زندگي در محيطي ناامن، بچه‌ها را عصبي‌تر و خودخواه‌تر بار مي‌آورد. بچه‌هاي يكي‌يك‌دانه اغلب خودخواه و خسيس هستند و اگر براي از بين بردن اين خصوصيات تلاش نكنيد، به همين ترتيب بزرگ مي‌شوند.

آموزش فرزندان خسيس‌

آموزش با مثال يكي از موثرترين را‌ه‌ها براي ياد دادن سخاوتمندي است. مثلا در طول ناهار به آنها بگوييد من مي‌خواهم غذاي خود را با تو تقسيم كنم يا حتي اگر توانستيد او را در فعاليت‌هاي تفريحي شركت دهيد مثل آب دادن به باغچه. هرچه بيشتر در جملات خود از كلمه سهيم شدن استفاده كنيد، او زودتر به معناي حقيقي قسمت كردن پي خواهد برد.

به فرزندتان ياد دهيد كه بخشش مي‌تواند موقتي باشد؛ يعني به‌ آنها بگوييد تو مي‌تواني اسباب‌بازي‌ات را براي چند ساعت به دوستت قرض دهي و دوباره آن را پس بگيري. به او بگوييد كه از خودخواه بودن بدتان مي‌آيد. به او بگوييد دوست نداريد كه او همه اسباب‌بازي‌هايش را براي خودش نگه دارد.

هيچگاه آنها را براي خساستشان تنبيه نكنيد. وقتي فرزندتان چيزي از اموال خود را بخشيد، از او تشكر كنيد. اسباب‌بازي‌هاي مورد علاقه فرزندتان را جدا كنيد و به آنها يادآوري كنيد كه لزومي ندارد آنها را به ديگران ببخشد. بچه‌ها وقتي بفهمند كه چيزهاي مورد علاقه‌شان همچنان مال خودشان است، راحت‌تر بخشش مي‌كنند.
هرگاه ديديد فرزندتان با همبازي‌‌اش بر سر اسباب‌بازي دعوا كرد، در ماجرا مداخله نكنيد.

هر چند وقت يك بار سراغ كمد اسباب‌بازي‌هاي فرزندتان برويد و با كمك او برخي را براي اهدا به كودكان نيازمند انتخاب كنيد و به او قول بدهيد در ازاي آن، يك اسباب‌بازي جديد مي‌خريد.