مجموعه آموزشي برنامه كودكان

تكامل كودكان از دوران جنيني آغاز مي شود و با مراقبت و تغذيه مطلوب در دوران بارداري ، فرصت رشد و تكامل مطلوب كودك كه حق طبيعي اوست فراهم مي شود . مهمترين دوران تكامل مغزي در دو سال اول زندگي است كه نقش قابل ملاحظه اي بر عملكرد ذهني ، جسمي ، رواني ، اجتماعي و ايمني كودك دارد . تجربياتي كه كودك در سالهاي سوم تا پنجم زندگي كسب مي كند او را براي كسب مهارتهاي اجتماعي و يادگيري در دوران مدرسه آماده مي سازد . تجربيات و مهارت هاي كودك در دوران 6 – 8 سالگي كه در بدو ورود به مدرسه است در قدرت يادگيري او در دوران تحصيل است . بنابراين مراقبت ، حمايت ، آموزش و رشد و تكامل مطلوب ، از دوره لقاح آغاز مي شود و نا تنها مراقبت از كودك بلكه مراقبت از مادر نيز براي بقاء ، رشد و تكامل كودك حائز اهميت است . توجه خاص به تكامل آنها زير 8 سال و به ويژه زير 5 سال از اهميت ويژهاي برخوردار است .

برنامه مراقبت ادغام يافته ناخوشي اطفال :

تكامل كودكان از دوران جنيني آغاز مي شود و با مراقبت و تغذيه مطلوب در دوران بارداري ، فرصت رشد و تكامل مطلوب كودك كه حق طبيعي اوست فراهم مي شود . مهمترين دوران تكامل مغزي در دو سال اول زندگي است كه نقش قابل ملاحظه اي بر عملكرد ذهني ، جسمي ، رواني ، اجتماعي و ايمني كودك دارد . تجربياتي كه كودك در سالهاي سوم تا پنجم زندگي كسب مي كند او را براي كسب مهارتهاي اجتماعي و يادگيري در دوران مدرسه آماده مي سازد . تجربيات و مهارت هاي كودك در دوران 6 – 8 سالگي كه در بدو ورود به مدرسه است در قدرت يادگيري او در دوران تحصيل است . بنابراين مراقبت ، حمايت ، آموزش و رشد و تكامل مطلوب ، از دوره لقاح آغاز مي شود و نا تنها مراقبت از كودك بلكه مراقبت از مادر نيز براي بقاء ، رشد و تكامل كودك حائز اهميت است . توجه خاص به تكامل آنها زير 8 سال و به ويژه زير 5 سال از اهميت ويژهاي برخوردار است .

برنامه مراقبت ادغام يافته ناخوشي اطفال :

اين برنامه در كودكان زير 5 سال ( بدو تولد تا 4 سال و 11 ماه و 29 روز ) جهت تشخيص بيماري كودك با استفاده از حداقل نشانه هاي باليني و درمان ساده انجام مي شود .

معمولا مادر كودك خود را به دليل وجود يك علامت يا مشكل خاص نزد كارمند بهداشتي يا پزشك مي برد و اگر كودك صرفا از نظر همان نشانه مورد بررسي قرار گيرد و نشانه هاي ديگر بيماري ناديده گرفته شود تشخيص صحيح بيماري و درمان مناسب انجام نمي شود و اين مساله ممكن است عوارضي براي كودك بر جا گذارد يا در برخي موارد منجر به مرگ كودك شود چون بسياري از كودكان بيمار علائم و نشانه هاي مربوط به بيش از يك بيماري را از خود نشان مي دهند .

در برنامه مراقبت از كودك بيمار ، كودكاني كه به دليل بيماري و مشكل خاص مراجعه مي كنند كارمند بهداشتي فقط به مشكل آنها توجه نكرده و كودك را از تمام جهات ، نشانه هاي خطر – عفونتهاي موضعي – تنفس مشكل – اسهال – تب – زردي – سوء تغذيه و ... مورد ارزيابي قرار داده و با توجه به نتيجه حاصله كودك را درمان و با مادر مشاوره مي كند و در صورت لزوم كودك را به سطوح بالاتر ارجاع مي دهد تا زمان بهبودي كامل پيگير وضعيت كودك مي باشد .

 

 

 

نشانه هاي خطر :

كودك كمتر از دو ماه :

كاهش قدرت مكيدن ، تشنج در چند روز اخير ، استفراغ مكرر ، تنفس تند (60 بار در دقيقه يا بيشتر ) ، باز و بسته شدن ( پرش ) پره هاي بيني در هنگام تنفس ، تو كشيده شدن ( عميق و قابل رويت ) ، ناله هنگام بازدم ، بي حال و كاهش سطح هوشياري ، تحرك كمتر از معمول ، برآمدگي ملاج ، دماي بدن بيش از 37 و كمتر از 36 درجه سانتي گراد ، رنگ پريدگي شديد ، سيانوز ، زردي 24 ساعت اول تولد

كودك دو ماه تا پنج سال :

قادر به نوشيدن يا شير خوردن نباشد ، تشنج در چند روز اخير ، استفراغ كردن هر چيزي ، خواب آلودگي غير عادي يا عدم هوشياري

اقدام لازم هنگام مشاهده نشانه هاي خطر :

در صورت مشاهده هر يك از نشانه هاي خطر بايستي كودك را به نزديكترين واحد بهداشتي انتقال دهيد .

سرفه :

شيوه بدن براي تميز كردن دستگاه تنفس و خلاص شدن از خلط ( موكوس و چرك ) و ميكروب ها در گلو يا شش ها است . بنابراين هنگامي كه سرفه سبب توليد خلط مي شود ، براي توقف سرفه دارو مصرف نكنيد ، بلكه كاري كنيد كه خلط را شل كرده و آنرا بيرون دهد .

درمان سرفه و سر ماخوردگي :

1- مراجعه نزد بهداشتيار

2- علت يابي سرفه ( بيماري كه منجر به سرفه شده است )

3- مصرف مقدار زيادي آب اين كار بهتر از هر دارويي موكوس را شل مي كند .

4- بخور دادن

5- داروي خانگي

6- دوري از دود

اگر سرفه بيش از سه هفته ادامه داشت ، مي تواند يكي از نشانه هاي سل ، آسم ، سياه سرفه يا مشكل ديگري باشد .

تنفس :

عملكرد ريه ها شامل : دم ( به درون كشيدن هوا در شش ها و) و بازدم ( بيرون دادن هوا از شش ها ) تنفس گويند .

عفونت تنفسي در هر قسمت از دستگاه تنفس مانند بيني ، حلق ، حنجره ، راههاي هوايي و ريه ها اتفاق بيفتد . كودك داراي تنفس مشكل يا سرفه مي تواند مبتلا به پنوموني يا ساير عفونت هاي شديد دستگاه تنفسي باشد . پنو موني عفونت ريه ها است .

تنفس تند :

در كودك كمتر از 2 ماه 60 بار در دقيقه و بيشتر .

در كودك 2 ماهه تا 12 ماهه 50 بار در دقيقه و بيشتر .

در كودك 12 ماهه تا 5 ساله 40 بار در دقيقه يا بيشتر .

تشخيص احتمالي:

* تنفس تند در كودك زير 2 ماه از نشانه هاي خطر بوده و احتمالا كودك مبتلا به عفونت باكتريال شديد مي باشد .

* تنفس تند در كودك 2 ماه تا 5 سال نشانه پنو موني مي باشد .

چه مو قع مادر فوري نزد كارمند بهداشتي باز گردد ؟

كودك مبتلا به سرفه يا سرماخوردگي اگر تنفس تند يا تنفسش دچار مشكل شد.

 

درمان :

كودك مبتلا به سرماخوردگي يا سرفه را با دادن دارو هاي بي ضرر خانگي مي توان تسكين داد و اگر بهبود نيافت 5 روز بعد پيگيري مي كنيد

براي درمان كودك مبتلا به پنوموني نياز به دانستن سن و بخصوص وزن كودك مي باشد ، آموكسي سيلين 3 بار در روز يا كورتيموكسازول 2 بار در روز به مدت 5 روز .

پيگيري :

كودك مبتلا به بيماري شديد يا پنوموني شديد 24 ساعت بعد از ارجاع به واحد بهداشتي

كودك مبتلا به سرماخوردگي يا سرفه اگر بهبود نيافت 5 روز بعد پيگيري مي كنيد

كودك مبتلا به پنوموني 2 روز بعد از درمان دارويي

اسهال:

هنگامي كه مدفوع شل و آبكي است كودك مبتلا به اسهال مي باشد كه اگر بلغم و خون نيز در مدفوع ديده شود به اسهال خوني مبتلا است . اسهال ممكن است ملايم و يا شديد باشد و يا حاد ( ناگهاني و شديد ) و يا مزمن ( به مدت 14 روز و بيشتر ) باشد . در ميان كودكان كم سن و سال آنهايي كه خوب تغذيه نمي شوند اسهال شايع تر و خطر ناك تر است .

علل عمده اسهال :

* سوء تغذيه ، كودك را ضعيف تر كرده و اسهال ناشي از علل ديگر را مكرر و بد تر مي كند .

* ابتلا به عفونت ها

* عفونت دستگاه گوارش

* آلودگي به كرم

* مسموميت غذايي

* ناتواني در هضم شير ( عموما در كودكاني كه به شدت به سوء تغذيه مبتلامي باشند )

* آلرژي به برخي غذاها

* عوارض جانبي ناشي از برخي دارو ها مانند آمپي سيلين و...

* ملين ها ، مسهل ها ، گياهان محرك يا سمي برخي سموم

از دست دادن آب ( دهيدراتاسيون ) :

بسياري از كودكان به علت اينكه به قدر كافي آب نمي ماند در اثراسهال مي ميرند . اين فقدان آب را دهيدراتاسيون مي گويند .

هر كودكي كه اسهال آبكي دارد در معرض خطر دهيدراتاسيون است .

علائم دهيدراتاسيون :

ادراركم و يا اصلا ادرار وجود ندارد ، ادرار ، زرد تيره است .

كاهش سريع وزن

خشكي دهان

چشم هاي گود و بي اشك

فرو رفتگي " ملاج " در نوزادان

از ميان رفتن قابليت انعطاف و كشيده شدن پوست

دهيدراتاسيون بسيار شديد ممكن است سبب نبض سريع و ضعيف ، تنفس سريع و عميق ، تب يا تشنج شود .

پيشگيري و درمان دهيدراتاسيون :

مهمترين علت اسهال فقر غذايي و عفونت ها است . با رعايت بهداشت صحيح و غذاي خوب از بيشتر اسهالها مي توان پيشگيري كرد .با پيشگيري از سوء تغذيه از اسهال پيشگيري مي شود و با پيشگيري از اسهال از سوء تغذيه پيشگيري كرد .

به نوزادان شير مادر داده شود نه شير خشك . اگر مقدور نيست به نوزاد شير مادر بدهد شير خشك را با فنجان يا قاشق داده شود .

هنگامي كه شروع به دادن غذاهاي جديد يا جامد به نوزاد مي كنيد ، ابتدا با مقدار كم شروع كنيد و آنرا خوب نرم كنيد . نوزاد بايستي هضم غذاهاي جديد را ياد بگيرد . و اگر هر بار او با مقدار زيادي شروع كند ، ممكن است اسهال بگيرد .

نوزاد را تميز و در جاي تميز بگذاريد .سعي كنيد چيزهاي كثيف به دهانش نگذارد .

دهيدراتاسيون را مي توان معمولا پيشگيري كرد ، اگر به شخص مبتلا به اسهال با يا بدون استفراغ از همان آغاز مقدار زيادي او ، آر ، اس داده شود به ويژه براي كودكان كوچك ، با مدفوع آبكي بسيار اهميت دارد . ( هر چقدر ميل دارد )

براي بيشتر موارد اسهال به دارويي نياز نيست .

نيازهاي غذايي را تامين كنيد هر وقت بتواند بخورد به غذا نياز دارد .

دارو دركودك مبتلا به اسهال مانند طاعون عمل مي كنند . اين دارو ها جرم هاي ميكروبي را كه بايد بيرون بيايند در داخل دستگاه گوارش نگاه مي دارند . البته برخي از انواع اسهال نياز به درمان دارويي دارد كه بايستي با نظر پزشك مصرف شود.

 

غذاي مبتلايان به اسهال :

شير مادر – مايعات- او ،آر، اس – غذاهاي انرژي دار (موز خام ، برنج ، سيب زميني ، حبوبات پخته و ...) – غذاهاي سازنده بدن ( شير ، جوجه ، گوشت ، ماهي پخته و... )

از خوردن غذا هاي زير اجتناب كنيد :

غذاي پر چرب يا روغني ، مسهل ها يا ملين ها و ...

پيگيري :

موارد شديد ( حاد يا مزمن ) 24 ساعت بعد

اسهال / اسهال پايدار 5 روز بعد

چه مو قع مادر فوري نزد كارمند بهداشتي باز گردد ؟

كودك مبتلا به اسهال اگر خون در مدفوع باشد يا كم بنوشد

 

ناراحتي گوش :

عفونت گوش در كودكان بسيار شايع است . غالبا عفونت پس از چند روز سرماخوردگي يا گرفتگي بيني آغاز مي شود . هنگامي كه تب بالا مي رود كودك مرتبا گريه مي كند يا يك طرف سرش را مي مالد . گاهي چرك در گوش ديده مي شود . در كودكان كم سال گاهي عفونت گوشي سبب اسهال مي شود . در كودكان هميشه بدنبال نشانه درد و عفونت گوش باشيد .

پيشگيري :

به كودكان بياموزيد كه هنگامي كه سرما خورده اند بيني شان را پاك كنند ، نه اينكه به شدت فين كنند .

به نوزادان از شيشه شير خشك ندهيد – يا اگر چنين مي كنيد نگذاريد كه نوزاد به پشت دراز بكشد .زيرا ممكن است شير وارد بيني اش شده و منجر به عفونت گوش ها شود .

هنگامي كه بيني كودك مسدود است از قطره هاي نمكي استفاده كنيد و موكوس را از بيني كودك بيرون بكشيد .

درمان :

در موارد درد گوش يا خروج چرك از گوش كمتر از 14 روز با توجه به سن و بخصوص وزن كودك، آموكسي سيلين 3 بار در روز يا كورتيموكسازول 2 بار در روز به مدت 10 روز .

براي تسكين درد استامينوفن داده مي شود .

( توجه داشته باشيد مصرف نوع و مقدار دارو با نظر كارمند بهداشتي باشد )

در صورت خروج چرك از گوش بافتيله گذاري مرتباگوش را خشك كنيد( حداقل 3 بار در روز ) ولي پارچه يا چيز ديگري در گوش نگذاريد تا خشك شدن كامل گوش .

اقدامات بي ضرر خانگي ازجمله : مصرف مايعات فراوان ، قطره كلرور سديم ، تميز كردن بيني ، بخور آب ، چاي باعسل ، ابليمو با عسل ، قطع تماس با محرك ها از جمله دود سيگار

كودكاني كه چرك از گوششان خارج مي شود به طور منظم حمام بگيرند اما دست كم تا دو هفته پس از بهبودي نبايد شنا كنند .

پيگيري :

در مورد عفونت مزمن گوش ( خروج چرك 14 روز و بيشتر ) 24 ساعت بعد

در موارد درد گوش يا خروج چرك از گوش كمتر از 14 روز( عفونت حاد گوش ) پس از دو روز از مصرف آنتي بيوتيك يا اقدامات درماني توصيه شده كودك را نزد كارمند بهداشتي مي بريد .

چه مو قع مادر فوري نزد كارمند بهداشتي باز گردد ؟

هر كودك بيماري اگر قادر به نوشيدن نباشد ، مريض تر شود ، تب كند

 

 

گلودرد و التهاب لوزه ها :

اين ناراحتي غالبا با سرماخوردگي شروع مي شود . و در كودكان بالاي 2 سال ديده مي شود . گلو سرخ است و هنگامي كه كودك آب دهان را فرو مي برد درد مي كند . لوزه ها ممكن است بزرگ و دردناك يا چركين باشد . تب ممكن است به 40 درجه برسد .

درمان :

آب نمك بسيار گرم غره غره كنيد ( يك قاشق مرباخوري نمك در يك ليوان آب )

براي تسكين درد استامينوفن بدهيد .

اگر درد و تب ناگهاني آغاز شود يا بيش از سه روز ادامه يابد به موارد ذيل توجه كنيد .

( توجه داشته باشيد مصرف نوع و مقدار دارو با نظر كارمند بهداشتي باشد )

 

گلودرد و خطر تب رماتيسمي :

براي درمان گلودردهايي كه غالبا همراه با سرماخوردگي يا آنفولانزا مي آيد ، معمولا نبايد از آنتي بيوتيك استفاده كرد و فايده اي ندارد .

با اين حال يك نوع گلودرد – گلودرد استروپتوككي – بايد با پني سيلين درمان شود . اين گلودرد در كودكان ( بالاي 2 سال ) و بزرگسالان شايع است . معمولا بطور ناگهاني با گلودرد شديد و تب آغاز مي شود و غالبا بدون علائم سرماخوردگي و سرفه است . انتهاي دهان و لوزه ها ممكن است بسيار سرخ شود و عقده هاي لنفاوي زير آرواره ها ممكن است متورم وحساس شوند.

درمان :

براساس وزن كودك پني سيلين به مدت 10 روز خطر ابتلا به تب رماتيسمي و در نتيجه ناراحتي قلبي را بسيار كم مي كند .

كودك مبتلا بايد جدا از ديگران بخورد و بخوابد تا از ابتلاي سايرين پيشگيري شود .

تب :

اگر درجه حرارت بدن بالا باشد مي گوييم تب دارد . تب بيماري نيست ولي علامت بيماري هاي بسيار مختلفي است . با اين حال تب شديد مي تواند خطرناك باشد . به ويژه در كودكان كوچك .

هنگامي كه شخص تب دارد :

هواي تازه به شخص تب دار آسيب نمي رساند ، بلكه تب را پائين مي آورد .

براي كاهش تب از استامينوفن استفاده كنيد .

مصرف مقدار زيادي آب ، آب ميوه يا مايعات ديگر بنوشد . براي كودكان كوچك ، به ويژه نوزادان ، شير مادر داده شود وآب آشاميدني بايد جوشانده و خنك باشد.

براي علت يابي تب و درمان به كارمند بهداشتي مراجعه كنيد .

پيگيري :

بعد از دو روز

تغذيه كودكان :

 

تا 6 ماهگي شير مادر بهترين و خالص ترين غذا براي كودكان است . شير مادر بهتر از هر نوع غذاي مخصوص كودكان است كه شما مي توانيد بخريد . اگر تا 6 ماه اول زندگي فقط از پستان شير بدهيد سبب حفاظت او در برابر اسهال و عفونت هاي ديگر مي شويد . بگذاريدكودك هر قدر ميل دارد بخورد ( حداقل 8 بار در 24 ساعت )

در 4 – 6 ماهگي اگر كودك با وجود خوردن شير مادر اضافه وزن مناسب نداشته باشد:

1- تعداد دفعات شيردهي را افزايش دهيد

2- يك تا دو بار در روز بعد از تغذيه با شير مادر غذاي كمكي به او بدهيد .

اگر پستان مادر بقدر كافي شير ندارد :

3- مادر بايد مقدار زيادي آب يا مايعات ديگر بنوشد .

4- تغذيه مادر بايستي بهتر شود خوردن غذاهاي پروتئين دار مانند لوبيا ، سبزي هاي برگ تيره ، شير ، پنير ، گوشت ، تخم مرغ و ... .

 

اگر پستان مادر اصلا شير ندارد :

* مادر بهتر تغذيه كند و مايعات بنوشد .

* بگذاريد بچه پستان مادر را مرتب بمكد . برخي اوقات سينه هاي مادر شروع به ساختن شير مي كند .

*اگر موثر واقع نشد از شير خشك استفاده كنيد .وشير دادن به بچه با فنجان و قاشق بي خطر تر است .

از 6 تا 12 ماهگي :

هر چقدر ميل دارد از شير مادر تغذيه شود

شروع غذاي كمكي اگر كودك شير مادرخوار است 3 بار در روز و اگر شير مادر خوار نيست 5 بار در روز از غذاهاي كاملا پخته و له شده .

احتياط :

بچه ها بيش از هر وقت در فاصله 6 ماهگي تا يكسالگي به فقر غذايي مبتلا مي شوند اگر آنها رنگ پريده و لاغرند و شكم بر آمده دارند ، پاها و چهره آنها متورم است ، زخم هاي پوسته پوسته بزرگ بر روي پوستشان دارند ، آشغال مي خورند و يا به طور طبيعي رشد و افزايش وزن ندارند بايستي بهتر تغذيه شوند .

براياين كودكان بايستي :

از پستان شير دهيد

غذاي مقوي به آنها بدهيد

آب آشاميدني را بجوشانيد

محيط اطراف را تميز نگه داريد

كودك 12 ماه تا 2 سال :

هر چقدر ميل دارد از شير مادر تغذيه شود

غذاي خانواده 5 بار در روز

كودك 2سال و بيشتر :

غذاي خانواده حداقل 3 بار در روز

دو بار ميان وعده غذايي

اهميت تغذيه در كودكان :

1- سوء تغذيه پروتئين - انرژي ، يكي از مهمترين مشكل هاي تغذيه در بسياري از كشورهاي در حال پيشرفت است .

2 - غذا و تغذيه از ابعاد اساسي زندگي ، سلامت و رفاه اجتماعي و از حقوق اوليه مي باشد .

3- دوران كودكي دوراني است كه فكر ، جسم ، ارزش ها و شخصيت ها شكل مي پذيرد . پس از اين سال ها ي سرنوشت ساز بايد به هر بهاء حفاظت كرد .

شرط لازم دستيابي به توانمندي هاي ذهني و جسمي كودكان ، مراقبت تغذيه اي از آنان است

سوءتغذيه در كودكان :

شيوع سوء تغذيه در ايران 15 درصد مي باشد .

ابتلا به كم خوني فقر آهن ، 9 امتياز ضريب هوشي کودک را كم مي كند .

به دنيا آمدن كودك با وزن كم ، 5 امتياز ضريب هوشي را كم مي كند .

2/52 درصد از مرگ كودكان به سوء تغذيه مرتبط است .

200 تا 300 ميليون كودك در معرض خطر كمبود ويتامين A داريم .

سوء تغذيه باعث كوتاه قدي ، كاهش ضريب هوشي و ظرفيت جسمي و مغزي مي شود .

در جهان 170 ميليون كودك مبتلا به كم وزني و 22 ميليون كودك مبتلا به اضافه وزن داريم .

11 درصد چاقي وجود دارد كه بيشتر در روستاها مي باشد .

شاخص هاي تن سنجي :

وسيله اي براي ارزيابي وضعيت تغذيه كودك در زمان حال و گذشته مي باشد كه با استفاه از نمودارهاي موجود در كارت رشد كودك بصورت ديداري قابل تشخيص مي باشد .

قد به سن ( كوتاه قدي )

وزن به سن ( كم وزني )

وزن به قد ( لاغري )

انواع سوء تغذيه :

لاغري : سوء تغذيه زمان حال ، وزن به سن و وزن به قد كم ولي قد به سن طبيعي است .

كوتاه قدي : سوء تغذيه مزمن گذشته ، وزن به سن و قد به سن كم ولي وزن به قد طبيعي مي باشد .

كوتاه قدي و لاغري : سوء تغذيه مزمن و حاد يا سوء تغذيه دراز مدت ، وزن و قد به سن و وزن به قد كم مي باشد .

علل سوء تغذيه:

نا آگاهي مادر از نحوه تغذيه كودك

تغذيه مادر قبل و در طول بارداري

نقش مهم تغذيه با شير مادر در توزيع سني و نوع سوء تغذيه

ضعف برنامه هاي مراقبتي به خصوص پايش رشد .

ابتلاء به بيماري هاي عفوني

فقر، كاهش دسترسي به مواد غذايي ، اعتياد و مشكلات معيشتي

عوامل فرهنگي و اعتقادي

تغييرات فصلي با تاثير بر اپيدمي بيماري هاي خاص يا تاثير بر ذخاير مواد غذايي يا هر دو

سوء تغذيه در كودكان صفر تا 6 ماه :

در كودكاني كه منحصرا از شير مادر تغذيه مي شوند نادر است . در صورت كافي بودن شير مادر ، اين كودكان از رشد خوبي برخوردار است . در شرايط ناكافي بودن شير مادر و استفاده از شير خشك ممكن است كودك به دليل عدم دريافت انرژي و مواد مغذي لازم يا ابتلا مكرر به عفونت به سوء تغذيه مبتلا شود . بسياري از خانواده ها به دليل كمي درآمد يا ناآگاهي ، شير خشك را رقيق تر از حد استاندارد تهيه كرده و در دفعات كمتري مودك را با آن تغذيه مي كنند . عدم رعايت بهداشت يا در دسترس نبودن آب سالم نيز كودك را در معرض خطر ابتلا به عفونت قرار مي دهد . روند رشد در اين كودكان بصورت خطي صاف است و به احتمال زياد در سال اول زندگي به سوء تغذيه شديد مبتلا مي شوند .

سوء تغذيه در كودكان 6 تا 12 ماهه :

خطر سوء تغذيه در كودكان 6 ماهه افزايش مي يابد . از 6 ماهگي به بعد كودك هم به غذاي تكميلي و هم شير مادر نياز دارد ، در صورتي كه برخي از كودكان در اين سن غذاي تكميلي كافي دريافت نمي كنند و برخي ديگر شير مادر به طور ناگهاني قطع مي شود . از اين سن به بعد كودك بيشتر در معرض ابتلا به بيماريهاي عفوني است . ممكن است منحني رشد در اين كودكان بصورت خطي صاف در آيد . تاخير رشد در اين كودكان مي تواند منجر به سوءتغذيه شديد در سال دوم زندگي شود .

سوء تغذيه در كودكان 1 تا 3 ساله :

تاخير رشد در سال اول زندگي ، خطر ابتلا به سوء تغذيه را در سالهي بعد افزايش مي دهد.

كودكان1 تا 3 سال ممكن است انرژي و مواد مغذي كافي را به دلايل زير دريافت نكنند :

1- غذا به قدر كفايت خورده نشود .

2- ميزان انرژي و مواد مغذي دريافتي كافي نباشد .

3- كودكان بسيار پر تحرك بوده و نياز آنها به انرژي بيشتر باشد

4- ابتلا به عفونت ها موجب كاهش اشتها شده باشد .

رابطه متقابل سوء تغذيه و عفونت :

كودك مبتلا به سوء تغذيه ، بعلت كاهش مقاومت بدن بيشتر و غالبا شديد تر و طولاني تر به بيماري اي عفوني مبتلا مي شوند

بدنبال عفونت ، بدليل كاهش اشتها ، مصرف ذخاير بدن ، جذب كم غذا و خرافات و عادات غذايي نادرست سوء تغذيه بوجود مي آيد

 

سوء تغذيه در كودكان 3 تا 5 ساله :

بعد از 3 سالگي كودكان كمتر در معرض ابتلا به سوء تغذه هستند . در اين سن كودكان قادرند خودشان غذا بخورند . آنها مي توانند غذاي بزرگسالان را بخورند و غذاهاي حجيم براي ؟آنها كمتر مشكل ايجاد مي كند . با اينحال كودك در اين سن به سوء تغذيه مبتلا مي شود اگر :

سابقه سوء تغذيه داشته و درمان نشده باشد .

مبتلا به عفونت هاي شديد مثل سل ، مالاريا و پنوموني و بيماري هاي مزمن عفوني باشد.

دسترسي به مواد غذايي به دليل فصلي بودن منابع غذايي كم باشد .

بحران شديد عاطفي چون مرگ مادر كه بر روي اشتهاي كودك تاثير گذاشته باشد .

ممكن است به دليل سابقه سوء تغذيه و كوتاهي قد ، در اين كودكان وزن براي قد طبيعي باشد . به همين دليل براي تشخيص سوء تغذيه در كودكان سه سال يا بالاتر ، شاخص وزن براي قد همراه با قد براي سن مناسب تر است

به خاطر داشته باشيد كه در كودكان بيماري ها غالبا به سرعت شدت مي يابد . بسيار اهميت دارد كه علائم اوليه بيماري را تشخيص دهيد و فورا به آن رسيدگي كنيد .
مهمترين عامل در درمان بيماري هاي عفوني ، يك رژيم غذايي خوب است و هيچ درماني بدون بهبود وضع تغذيه كامل نيست .

عفونت حاد تنفسي :

هر كودك معمولا چند بار در سال به عفونت حاد تنفسي مبتلا مي شود كه منجر به بي اشتهايي در كودك مي شود ، يكي از مهمترين دلائل اشكال در رشد كودكان همين دوره هاي گرسنگي است

تغذيه در كودك مبتلا به عفونت حاد تنفسي :

در طول بيماري و حداقل دو هفته بعد از آن بايد با زياد كردن تعداد دفعات غذا خوردن ، از عقب ماندن رشد جلوگيري كرد .

براي آسان تر شدن ، بهتر است از غذاهايي مانند سوپ ، آش ، فرني و ... كه احتياج به جويدن ندارد استفاده شود .

اضافه كردن يك قاشق مرباخوري روغن يا كره به غذا براي انرژي .

اسهال شديد در كودك مبتلا به سوء تغذيه بسيار شايع است و همچنين خود اسهال ، منجر به سوء تغذيه می شود و آنرا تشديدمي كند

تغذيه در كودك مبتلا به اسهال :

دادن غذا به كودك در اولين فرصت و بعد از توقف اسهال

مايع درماني و دادن غذاهاي مايع و آب ميوه براي پيشگيري از كم آبي

اضافه كردن يك قاشق مرباخوري روغن يا كره به غذا

افزايش تعداد دفعات غذا

غذا كاملا پخته و تازه باشد .

انگل چيست ؟

انگل موجودي زنده كه در داخل يا خارج از بدن موجود ديگر زندگي مي كند و غذاي خود را از بدن آن بدست مي آورد .

مشكلات فرد آلوده به انگل :

سوء تغذيه فرد مبتلا ، بدليل استفاده انگل از مواد مغذي ضروري براي بدن

خون خواري بعضي از انگل ها

بسته شدن روده و ايجاد حساسيت

كرمك شايعترين انگل در بين كودكان است با رعايت موارد زير مي توان از آن پيشگيري كرد :

كوتاه كردن ناخن و شستن دستهاي بچه بعد از اجابت مزاج و قبل از صرف غذا

شستشوي مكرر ناحيه مقعد كودك مبتلا با صابون ( بويژه صبح بعد از خواب )

عوض كردن مرتب لباس زير و ملحفه و شستشو با آب داغ و خشك كردن با آفتاب و اتو

درمان همه اعضاي خانواده كودك

پيشگيري از انواع آلودگي هاي انگلي :

رعايت بهداشت فردي و شستن دست ها با آب و صابون بعد از اجابت مزاج و قبل از صرف غذا

درمان بيماران و ناقلين سالم

دفع بهداشتي زباله و جلو گيري از ورود مگس به خانه و مكان هاي طبخ غذا

عدم مصرف آب و غذاي آلوده

شستن سبزي و ميوه طبق اصول بهداشتيدادن حداقل 5 وعده غذا در روز

پيشگيري و كنترل سوء تغذيه :

پيشگيري و كنترل سوء تغذيه پروتئين – انرژي به دليل تعدد و پيچيدگي عوامل بوجود آورنده آن ، فرايند مشكلي است . از اين رو يك راهبرد واحد ، جامع و ارزان و مناسب كه بتواند در همه جا براي كاهش شيوع يا شدت سوء تغذيه پروتئين – انرژي

اقدام هايي كه مي تواند در كاهش خطر ابتلا به عفونت در كودكان ، در قالب بخشي از مراقبت هاي اوليه بهداشتي صورت گيرد ، شامل اين موارد است .

ترويج و حمايت از تغذيه انحصاري در 6 ماه اول زندگي

تشويق به ادامه شيردهي در كنار شروع تغذيه تكميلي

آموزش مادران در زمينه تهيه و استفاده از غلات و حبوبات و ساير مواد غذايي محلي در تهيه غذاي كمكي

گسترش پوشش واكسيناسيون

آموزش خانواده ها در زمينه اسهال و اهميت درمان مناسب بويژه محلول درماني خوراكي

پايش وضعيت تغذيه كودكان از طريق توزين منظم آنان و تنظيم كارت رشد .

آموزش بهداشت فردي ، محيطي و مواد غذايي

تامين آب آشاميدني سالم

آموزش رعايت بهداشت فردي ، اجتماعي – محيطي و مواد غذايي

درمان دارويي عفونت هاي انگلي در كودكان در كنار اقدام هاي دراز مدت براي انگل زدايي

بهبود وضعيت تغذيه مادر قبل و در طول بارداري اهميت زيادي در پيشگيري از تولد نوزاد كم وزن ، و سوءتغذيه احتمالي آينده دارد . علاوه بر ارتباط مستقيم وضعيت تغذيه مادر با وزن جنين ، مادر مبتلا به سوءتغذيه توانايي لازم در انجام مسووليت هاي خود و مراقبت از خانواده را هم ندارد .

جهل و نا آگاهي از علل مهم سوء تغذيه هستند ، از اين رو سواد آموزي و آموزش تغذيه بويژه در زنان مي تواند به افزايش آگاهي ها و توانايي هاي آنان و كاهش خطر بيماري هاي مرتبط با سوء تغذيه در كودكان ، منجر شود .

از ديگر راههاي پيشنهادي كه در ساير بخش ها قابل اجرا هستند ، افزايش توليد غذا ، توزيع عادلانه غذا ، ارتقاء سيستم هاي ذخيره و انبارسازي موادغذايي و محصول هاي كشاورزي ، بهبود روش هاي فرايند مواد غذايي ، كاهش ضايعه ها و بطور كلي وارد كردن اهداف تغذيه اي در برنامه ها و سياست هاي توسعه است .

نكات :

سوء تغذيه علت زمينه ساز نيمي از مرگ هاي كودكان زير 5 سال است ، سوء تغذيه دستگاهايمني را تضعيف و بيماري را تشديد مي كند .

تغذيه مادران و كودكان ارتباط نزديكي با يكديگر دارند . سوء تغذيه غالبا از دوران بارداري آغاز مي شود و بيشترين صدمه ناشي از سوء تغذيه تا دومين سال زندگي كودك وارد مي شود .

حتي سوء تغذيه خفيف يا متوسط هم عواقب وخيمي دارد . بيش از هشتاد درصد مرگ هاي همراه در دوران كودكي به علت سوء تغذيه خفيف يا متوسط است و نه سوء تغذيه شديد .

كمبود بعضي از ريز مغذي ها مانند ويتامين آ ، آهن و يد ، شايع است كه اثرات سوء قابل توجهي بر سلامت فرد دارند.

عمده ترين علل زمينه اي سوء تغذيه عبارتند از : دسترسي ناكافي به غذا و مواد مغذي ، مراقبت ناكافي از مادران و كودكان ، خدمات بهداشتي ناكافي و محيط غير بهداشتي .

مجموعه اي از مداخلات تغذيه اي قابل اجرا و موثر براي كاهش سوء تغذيه در دسترس است . زنان بويژه زنان باردار و شيرده ، كودكان زير 2 سال ، گروه هاي هدف داراي اولويت براي اين مداخلات هستند.

پيگيري در سوء تغذيه شديد يا كم وزني شديد ( منحني رشد منطبق يا زير منحني قرمز ): 24 ساعت به منظور اطمينان از مراجعه به مركز بهداشتي درماني

پيگيري در موارد اختلال رشد ( منحني كودك بالاي منحني قرمز ولي موازي وصعودي نبودن با منحني رشد ):

اگر كودك با توجه به سن مشكل تغذيه اي دارد ، 5 روز بعد

براي اختلال رشد در كودك زير يكسال 2 هفته بعد و بالاي يكسال يكماه بعد.

واكسيناسيون كودك :

بدو تولد: ب. ث. ژ ، هپاتيت ب ، فلج اطفال 12 ماهگي : MMR( سرخك ، سرخچه ، اوريون )

2 ماهگي: هپاتيت ب ، فلج اطفال ، سه گانه 18 ماهگي: فلج اطفال ، سه گانه

4 ماهگي: فلج اطفال ، سه گانه 4 –6 سالگي: فلج اطفال ، سه گانه، MMR

6 ماهگي: هپاتيت ب ، فلج اطفال ، سه گانه

 

مكمل هاي دارويي :

قطره مولتي ويتامين يا آ + د : شروع از 15 روزگي تا يكسالگي

قطره آهن : شروع از پايان 6 ماهگي يا همزمان با شروع تغذه تكميلي تا 2 سالگي

 

مراقبت ادغام يافته كودك سالم:

اين برنامه به مراقبت از كودكان از بدو تولد تا 8 سالگي به منظور جدا كردن كودك سالم از كودك بيمار يا مستعد بيماري است كه هنوز نشانه هاي بيماري در آنها مستقر نشده است .

در مراقبت هاي ادغام يافته كودك سالم تمام كودكان در هر بار مراقبت توسط كارمند بهداشتي از نظر وضعيت عمومي يا نشانه هاي خطر - زردي – وضعيت تغذيه – وزن – قد – دور سر – وضعيت بينايي – دهان و دندان – تكامل – وضعيت واكسيناسيون و دريافت مكمل ها ارزيابي مي شوند و در صورت نياز جهت بررسي بيشتر به پزشك معرفي تا اقدامات لازم جهت او انجام گيرد كارمند بهداشتي با تمام مادران در زمينه تغذيه سوانح و حوادث – رابطه متقابل مادر و كودك مشاوره ميكند .

زمانهاي مراجعه كودك جهت مراقبت به شرح ذيل مي باشد :

3تا 5 روزگي – 14تا15 روزگي -1تا5/1 ماهگي – 2 ماهگي -4 ماهگي – 6 ماهگي – 9 ماهگي – 12 ماهگي – 15 ماهگي – 18 ماهگي – 24 ماهگي – و سپس سالي يكبار تا 8 سالگي مي باشد .

زردي :

اكثر نوزادان در هفته اول زندگي دچار زردي مي شوند ( 60% نوزادان ترم و 80 % نوزادان نارس ) ولي نكته مهم شناخت و درمان زردي پاتولوژيك و پيشگيري از عوارض و درمان به موقع بيماري هاي احتمالي زمينه اي است .

تشخيص :

در شير خوار كمتر از 2 ماه با كمي فشار به نوك بيني يا چشم او مي توان متوجه زردي شد كه كودك مبتلا به زردي خفيف مي باشد . كه مادر بايستي دفعات شير دهي را افزايش دهد .

پيگيري:

24 ساعت بعد

زردي شديد :

اگر مدت طولاني ( بيش از 14 روز ) ، مادرRHمنفي ، سابقه زردي خطرناك در فرزندان قبلي ، كودك نارس ، و گسترش زردي به پائين تر از شكم

پيگيري :

24 ساعت بعد به منظور اطمينان از مراجعه با مركز بهداشتي درماني

تغذيه كودكان :

 

تا 6 ماهگي شير مادر بهترين و خالص ترين غذا براي كودكان است . شير مادر بهتر از هر نوع غذاي مخصوص كودكان است كه شما مي توانيد بخريد . اگر تا 6 ماه اول زندگي فقط از پستان شير بدهيد سبب حفاظت او در برابر اسهال و عفونت هاي ديگر مي شويد . بگذاريدكودك هر قدر ميل دارد بخورد ( حداقل 8 بار در 24 ساعت )

شروع شير دهي :

بلا فاصله بعد از تولد با شير روز هاي اول كه آغوز ياكلستروم ناميده مي شود كه رنگ زرد و غليظ حاوي بهترين نوع پروتئين ، املاح ، و ويتامين ها و عناصر مفيد وضد عفونت بوده تا جايي كه آنرا اولين و بهترين واكسن براي حفاظت كودك بر ضد بيماريها ناميده اند .